آشنایی با سبک معماری سنتی ایرانی

یکی از اولین چیزهایی که گردشگران را در ایران شگفت زده می کند، خانه های سنتی باشکوه آن است. فرقی نمی کند که از علاقه مندان به معماری باشید یا نه، شیفته نبوغ طراحی خانه های قدیمی خواهید شد. طراحی مبتکرانه و سازگار با محیط زیست این خانه‌ها به گونه ای است که در زمستان های سرد، متعادل و در روزهای گرم تابستان، دلپذیر نگه داشته می شود. ناگفته نماند طرح های چشم نواز، گچ بری ها، آینه کاری ها، نقاشی هایی که نماد مفاهیم غنی ایرانی هستند و استفاده از گل و گیاه‌های رنگارنگ یکی دیگر از ویژگی های قابل توجه این خانه هاست که بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب می کند. به طور کلی معماری سنتی ایرانی فقط یک سبک معماری نیست بلکه بازتابی دقیق از فرهنگ، سبک زندگی، نگرش، اصول و مذهب غنی ایرانی هستند. شرکت بازسازی ساختمان سازین؛ ارائه دهنده انواع خدمات بازسازی و طراحی دکوراسیون داخلی، در این مقاله به معرفی سبک معماری سنتی ایرانی خواهد پرداخت.

معماری سنتی ایرانی

ممکن است تعجب کنید که چرا ویژگی ها و عناصر خانه های سنتی منطقه به منطقه متفاوت است. باید گفت ویژگی و عنصربکار رفته در معماری بسته به آب و هوا، فرهنگ و اصول منطقه متفاوت است. مثلاً خانه‌هایی را در یزد می‌بینید که دو بخش دارند، یکی برای خانواده و دیگری برای مهمان. یعنی ایجاد مکانی خلوت برای اعضای خانواده به خصوص خانم ها تا با توجه به موازین اسلامی راحت باشند. یا به دلیل شغل اصلی مردم اصفهان که صنایع دستی است، می توانید تزئینات و طرح های خاصی را در آنجا ببینید.

ناگفته نماند که اهمیت مسائل محلی و فرهنگی در طرح ها وجود دارد زیرا می توان طیف وسیعی از انواع سبک ها،روش ها، تکنیک ها، مواد، اشکال و فرم ها را مشاهده کرد. طرح‌های به کار رفته در معماری سنتی ایرانی در واقع نماینده واقعی تنوع محلی و فرهنگی در سراسر ایران هستند. یکی از نکات بسیار تکان دهنده و جالب در مورد خانه های سنتی ایران این است که به جز کاخ ها و عمارت ها، بیشتر خانه ها نمای بیرونی ساده ای دارند، در حالی که طراحی داخلی بر اساس میزان ثروتمندی افراد است. فضای بیرونی همیشه ساده نگه داشته می شود تا همسایه های فقیر هیچ تفاوتی با همسایگان ثروتمند خود احساس نکنند. این نماینده بزرگ فرهنگ پارسی است که در آن احساس همدردی و توجه نسبت به یکدیگر داشتند.

اصول معماری سنتی ایرانی

درمعماری سنتی ایرانی برای طراحی فضای اتاق دو عامل برجسته در نظر گرفته می‌شود. اولین و مهمترین این عامل‌ها، کاربری اتاق می‌باشد و در جایگاه دوم اثری است که این فضا بر کاربران و استفاده کنندگان باقی می‌گذاشت.
یک عامل بسیار مهم در طراحی معماری سنتی ایرانی استفاده از مواد، عناصر، الگوها و طرح هایی بود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم برگرفته از طبیعت بودند. همچنین تناسبات دقیق، فرم های مناسب و تزیینات متنوع از ویژگی های اصلی طراحی داخلی خانه‌های سنتی ایران است. به طور کلی طراحی سنتی ایرانی کاملاً منعطف است.  طاقچه و طاق را می‌توانید در سردرها، ایوان‌ها و ستون‌های بلند و دیوارهای بسیار مشاهده کنید که نشان‌دهنده اهمیت حریم خصوصی در معماری آنهاست.

فضای اندرونی و بیرونی درمعماری سنتی ایرانی

یکی از نکات مهم خانه های سنتی مساحت زیاد آن‌ها بود. تقریباً همه خانه ها از دو قسمت تشکیل شده بودند، اندرونی و بیرونی. اندرونی مخصوص اعضای خانواده و همچنین مختص به انجام کارهای عمومی داخل خانه می‌شود؛ در نتیجه حریم خصوصی افراد حفظ می‌گردد و زنان نیازی به داشتن حجاب نداشتند. در حالی که فضای بیرونی به مهمانان اختصاص می‌یابد و نمی توانند وارد فضای اندرونی شوند تا حریم میزبان را حفظ کنند.

المان‌های به کار گرفته شده در معماری سنتی ایرانی

ایرانیان در گذشته روی زمین می نشستند، به همین دلیل در خانه های سنتی فرش های زیبایی را می توان دید. در زمستان ها دور یک کرسی (میز کم ارتفاعی که زیر آن بخاری داشت) جمع می شدند. در تابستان روی فرش می نشستند و حتی روی فرش می خوابیدند. اما پس از مدتی مبل و تخت خواب به طرح ها اضافه شد؛ اما فرش هرگز از فرهنگ مردم حذف نشد. علاوه بر این، مبل و تخت دارای ارتفاع کم بودند تا اختلاف را با زمین به حداقل برسانند.
در معماری ایرانی استفاده از رنگ‌ها بسیار مهم است، معمولاً رنگ های غنی، پررنگ و گرم مانند قرمز، قرمز زرشکی، سبز، فیروزه‌ای و قهوه‌ای در داخل خانه استفاده می‌شده.
علاوه بر رنگ، تقارن و تعادل در کل فضای خانه بسیار مهم است. در نتیجه خانه ها حس پاکی، صداقت و آرامش را در بین میزبانان و مهمانان پرورش می‌دهند. یکی از ویژگی های بسیار بارزدر طراحی خانه ها، توجه به جزئیات و کلیت ساختاراست.

المان‌های فیزیکی به کار رفته در معماری سنتی ایرانی

در شهرهای قدیمی ایران مانند یزد، شیراز، اصفهان، کاشان و تهران می توان خانه های سنتی را با ویژگی های گوناگون یافت. برخی از این ویژگی‌ها در همه جا مشترک هستند در حالی که برخی دیگر مختص آن منطقه هستند. برخی از ویژگی ها از نظر جغرافیایی برای انطباق با آب و هوا طراحی و اجرا می‌شوند در حالی که سایر ویژگی ها بر اساس فرهنگ و حرفه افراد است. در ادامه  شما را با برخی از عناصر اصلی در معماری خانه های سنتی آشنا می کنیم.

فضای ورودی خانه

در معماری ایرانی فضای ورودی خانه به بهترین شکل نظر کاربران را به خود جلب می‌کند. این فضا از سه قسمت سکو یا پاگرد، چارچوب در و سر در ساخته شده است.

سکو یا پاخور: سکو یا پاخور محل ایستادن افراد در فضای ورودی است و معمولا ارتفاعی کمتر از سطح تراز زمین دارد. در نظر گرفتن ارتفاعی کمتر از سطح زمین ریشه در اعتقادات و فرهنگ ایرانیان دارد. یکی از کاربری‌های دیگر سکو یا پاخور به عنوان فضایی است که افراد زمانی را برای معاشرت با دیگران به خود اختصاص می‌دهند و از این افضا استفاده می‌کنند.
چارچوب در: چارچوب در به کل مجموعه در و اجزای آن اشاره دارد که شامل کلون، لولاها و دو لنگه در می‌شود
سر در خانه: سر در خانه در معماری ایرانی از منحصر به فرد ترین المان ها است. سر در، شامل یک نیم دایره است که با کاشی کاری‌‌ها تزئین گردیده و در بعضی موارد با حکاکی‌ها و نوشته‌های زیبایی از کتاب قرآن و اشعار بزرگان ادب فارسی آمیخته شده است.  سر در معمولا طوری طراحی و اجرا می‌شود که در برابر نزولات جوی محافظت شود، همچنین در فصل گرم سال از تابش مستقیم نور آفتاب حفظ می‌شود.

هشتی

پشت فضای وردی و داخل خانه، هشتی وجود دارد که به اشکال مختلف هشت ضلعی، مربع یا مستطیل طراحی و اجرا می‌شود. این بنا برای هدایت مردم به قسمت های مختلف خانه مانند اندرونی، بیرونی، حیاط و … ساخته شده است. همچنین در هشتی سکوهایی برای نشستن مردم وجود تعبیه شده است. این فضا نیز مختص معماری ایرانی است و نظیر آن در جای دیگری مشاهده نشده.

دالان یا راهرو

این قسمت متصل کننده فضای هشتی به هر قسمت از فضای خانه است برای مثال برای رسیدن به حیاط، اندرونی و بیرونی باید از رهرو یا دالان گذر کرد. راهرو یا دالان همچنین به حفظ حریم خصوصی بخش‌های مختلف خانه کمک می‌کند.

حیاط

حیاط‌ها معمولاً دارای حوضی با گل ها و درختان دارند که در هماهنگی با یکدیگر تزئین شده اند. این ویژگی‌ها آن را کاملاً شبیه یک باغ کوچک کرده است که کودکان می‌توانند ساعت‌ها در آن بازی کنند و خانواده میان‌وعده، برانچ یا نوشیدنی‌های خوشمزه ایرانی بخورند. نسیم ملایم، صدای روان آب و آواز پرندگان، صحنه ای لذت بخش و به یاد ماندنی را از دست ندهید. حوض‌ها محل شستن دست و صورت ایرانیان بود.

پنجره

نکته قابل توجه در مورد خانه‌های ایرانی، طرز قرارگیری پنجره‌ها است به ‌ویژه در بخش‌های مرکزی و جنوبی ایران، پنجره‌ها معمولاً به سمت کوچه‌ها و مکان‌های عمومی اشراف ندارند. این بدان معناست که فضای داخل خانه نه تنها از طوفان های شن و گرد و غبار دور نگه داشته، بلکه خانه را از هیاهو و صداهای بیرون مصون می دارد. اگرچه بازشوها در خانه‌های ساخته شده در شمال ایران به همسایه‌های خود اشراف بیشتری دارند و حتی حیاط‌های مشترک با همسایگان خود دارند.

تالار یا شاهنشین

شاه نشین اصطلاحی است که به قسمت بزرگی از خانه اطلاق می‌شود و امکان پذیرایی از مهمانان را دارد و برای بزرگان و مهمانان تعبیه شده، البته همه خانه‌ها شاه نشین یا تالار را ندارند و معمولا اعیان و اشراف برای فضای داخل خانه خود این فضا را تعبیه می‌کردند. این اتاق، شامل فضای بزرگی است که با شیشه های رنگارنگ، آینه کاری های ظریف و کاشی کاری های زیبا تزئین شده است. ویژگی بارز شاه نشین تزیینات ظریف و اندازه بزرگ آن است و بیشتر برای مراسم و رویدادهای خاص و میزبانی از مهمانان کار می کرد.

دستشویی و حمام

پایین ترین بنا آبریزگاه بود زیرا مردم راحت تر از آب استفاده می کردند. حمام دارای دو بخش است. یکی برای تعویض لباس (سربینه) و دیگری برای استحمام (گرمینه).
امروزه علارقم بسیاری از خانه‌های سنتی منحصر به فرد که ویران شده‌اند، خوشبختانه برخی از آن‌ها به موزه، خانه‌های اقامتی، اقامتگاه‌های بوم‌گردی، هتل‌های سنتی، چای‌خانه، کافه یا رستوران تبدیل شده‌اند. بنابراین گزینه های کافی برای شما وجود دارد که طراحی یک خانه سنتی ایرانی را ببینید و با اصول طراحی آن آشنا شوید.