آیین‌نامه‌های طراحی و اجرای ساختمان (آییننامه 2800) شامل ضوابط و قوانین مختلفی هستند که روی مستحکم‌سازی ساختمان تاکید ویژه دارند. از جمله ضوابط، به مسائلی اشاره میشود که مرتبط با مهار لرزه‌ای اجزای غیرسازه‌ای ساختمان مثل دیوارها می‌باشد. با توجه به اینکه مقاومت صحیح ساختمان در برابر زمین‌لرزه تنها به ایجاد سازه مقاوم بستگی ندارد، بلکه به استحکام عناصر غیرسازه‌ای نیز وابسته است، ضروری است این عناصر نیز بر اساس قوانین مندرج در آییننامه 2800 طراحی شده، اجرا گردند. یکی از مجموعه ضوابط مرتبط با این مسئله، آییننامه 2800 است. پیوست ششم این آییننامه در این مقاله معرفی خواهد شد. همراه ما باشید.
پیوست ششم آییننامه 2800
آییننامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله که با نام مختصر آییننامه 2800 یا استاندارد 2800 نیز شناخته میشود، قوانین سازه‌ای گوناگونی را در بر دارد که همه در رابطه با طراحی لرزه‌ای سازه جهت مقابله با زمین‌لرزه تالیف شده‌اند. این آییننامه، علاوه بر متن اصلی، چند پیوست را نیز شامل میشود. در میان این پیوست‌ها، مورد ششم، عنوان آیین‌نامه‌ای است که به طراحی لرزه‌ای و نحوه صحیح به اجرا رساندن عناصر غیر سازه‌ای اختصاص دارد. بنابراین، وقتی صحبت از پیوست ششم به میان می‌آید؛ منظور همین ضوابط است. در سال 1398، پیوست ششم به دیگر بخش‌های آییننامه مذکور الحاق شد و بر اساس آن، نکات جدیدی جهت به حداقل رساندن خسارت‌های مالی و جانی و همچنین تأمین حداکثر میزان ایمنی مشخص گردید. ضوابط مندرج در پیوست ششم باید رعایت شوند، و در صورت کاستی یا بی‌توجهی که ممکن است منجر به ایجاد خسارت شود، تمامی مراجع ذی‌ربط و همه دست‌اندرکاران نظام مهندسی، شهرداری و مهندسین در این خصوص مسئول خواهند بودند. از این رو، رعایت کلیه نکات این پیوست در عملیات ساخت و ساز توصیه میشود.
آشنایی با بخش‌های پیوست ششم آییننامه 2800
پیوست ششم آییننامه 2800 یا استاندارد 2800 دو بخش دارد که به شرح زیر هستند:
- بخش اول به دیوارهایی اختصاص دارد که نقش باربر در ساختمان را ندارند و به منظور تفکیک فضا با استفاده از پارتیشن‌بندی ایجاد شده‌اند.
- در بخش دوم، تمرکز بر روی دیوارهای متصل به سازه قرار گرفته است. این دیوارها را به اصطلاح، دیوار میان‌قابی می‌نامند.
انواع تسلیحات در پیوست ششم
در این پیوست، به تفصیل به نوعی از تسلیحات موردنیاز برای تقویت ساختمان پرداخته شده است که در ادامه به هرکدام از آنها خواهیم پرداخت.
میلگرد بستر
میلگرد بستر، ساختار ساده‌ای دارد. این میلگرد با قرار کردن در میان رج‌های دیوار مورد نظر و مدفون شدن درون ملات، سبب یکپارچگی دیوار می‌گردد. دیوارهای داخلی و خارجی، ضخامت بسیار کمی دارند؛ چرا که ضخامت کم‌تر، وزن کمتری به همراه دارد و وزن کم‌تر، بار مرده کمتری به سازه وارد می‌سازد. در همین راستا، استفاده از میلگرد بستر به بالا بردن مقاومت دیوار در مقابل ایجاد ترک، شکم دادن و ریزش کمک کرده و خسارات ناشی از این حوادث را به حداقل می‌رساند.
بست
در صورتی که به جای دیوار بلوکی یا آجری از دیوارهای هبلکس استفاده شود، به کار بردن میلگرد بستر امکان‌پذیر نخواهد بود؛ زیرا این دیوارها از ضخامت کمتری نسبت به دو نوع مذکور برخوردار بوده و ملات بستر نازکی نیز دارند. در چنین شرایطی باید از بست‌های تخت (ساده) یا رادیکالی کمک گرفت. با استفاده از نوع رادیکالی بست‌ها، دیوار به تیر و ستون اتصال پیدا می‌کند و وصل شدن بلوک‌ها به هم نیز با کمک تسمه دوخت صورت می‌گیرد.
در دیوارهای هبلکسی که در برابر دیوارهای آجری و بلوکی ضخامت کمتری دارند و ملات بستر آن نازک بوده امکان استفاده از المان میلگرد بستر نیست، به همین دلیل از بست تخت، بست رادیکالی، بست رادیکالی دو طرفه برای تسلیح آنها استفاده میشود. به وسیله بست رادیکالی دیوار به ستون و تیر وصل شده و بلوک ها نیز به وسیله تسمه دوخت به یکدیگر متصل میشوند.
وال پست منقطع (ناودانی منقطع)
روش دیگری که جهت وصل کردن دیوار به ستون پیش رو قرار دارد، به کار بردن وال پست منقطع با نام دیگر ناودانی منقطع است. این ناودانی‌ها نیز مثل وال پست‌های سراسری عمل میکنند و وظیفه مشابه دارند. تنها فرق میان ناودانی با وال پست این است که سراسری نبوده و در طول‌های کم‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد. با کمک این ناودانی‌ها می‌توان بین دیوار و ستون یا سقف اتصال به وجود آورد. ضمنا جهت فراهم کردن آزادی حرکت برای دیوار در قاب، لازم است 3 سانتی‌متر فاصله میان وال پست و دیوار منظور گردد. از جمله مزایای به‌کارگیری ناودانی منقطع به جای وال پست سراسری، مقرون به صرفه بودن، کاهش وزن سازه، افزایش سرعت اجرا و ساده‌سازی فرایند آن است.
وال مش روش نوین مسلح کردن دیوارهای غیر سازه‌ای در ساختمان
وال مش چیست؟ یکی از محصولات نوین و نام‌آشنای امروزی که در واقع، نسل جدیدتر نوع پیشین خود، یعنی وال پست فلزی یا سنتی است، وال مش نام دارد. وال مش، سیستمی است که در هر دو نوع اسکلت (بتنی و فولادی) قابل اجرا بوده و با کمک آن، ساختمان در زمینه مهار لرزه‌ای عناصر غیر سازه‌ای خود موفق عمل خواهد کرد. استفاده از وال مش را می‌توان راه‌حلی شمرد که نواقص کمتری نسبت به نوع قبلی دارد. اجرای نوارهای مش فایبرگلاس روی سطح دیوارها و سپس اضافه کردن لایه پلاستر معدنی به آن، کامپوزیتی از جنس سیمان به وجود میآورد که بسیار قدرتمند بوده و می‌تواند استحکام دیوارها را در برابر نیروی حاصل از وقوع زمین‌لرزه افزایش دهد.
وال مش یا شبکه الیاف، دارای ساختاری تشکیل شده از نخ‌های بسیار زیاد است و یک یا دو جهت دارد. جهت شبکه، نشان‌‌دهنده جهت مقاومت کششی نخ‌های به کار رفته در آن است. این یعنی، نخ‌های یک شبکه یک جهته، فقط در یک جهت از مقاومت کششی مورد نیاز بهره‌مند هستند و نخ‌های جهت دیگر چنین مقاومتی ندارند. نخ‌های دارای مقاومت پایین، نقش وصل کردن نخ‌های اصلی را عهده‌دار هستند. نوع دیگری از شبکه نیز هست که نخ‌های آن در هر دو جهت از مقاومت مورد نیاز برخوردارند. به این شبکه، دو جهته گفته میشود. به طور کلی، در نظر گرفتن جهت مقاومت شبکه در حین طراحی وال مش با شبکه یک جهته اهمیت زیادی دارد.
وال مش، همان‌طور که گفته شد، نسخه‌ای از وال پست با نواقص کم‌تر است. این سیستم همچنین مزایای گوناگونی دارد که آن را در اولویت بالاتری نسبت به وال پست فلزی قرار می‌دهد. اما چرا این‌گونه است؟
کاری که وال مش در ساختمان انجام می‌دهد، دقیقا مشابه همان کاری است که از یک وال پست بر می‌آید. یعنی در نگاه اول، تفاوت خاصی بین این دو سیستم دیده نمی‌شود؛ اما با دقت بیش‌تر می‌توان متوجه تفاوت‌ها شد. هر چند وال مش نیز وظیفه مهار لرزه‌ای دیوارها را از طریق اتصال آنها به سازه بر عهده دارد؛ اما این وظیفه را به نحوی انجام می‌دهد که نقاط ضعف کمتری داشته و کیفیت بهتری نیز ارایه بخشد. ناگفته نماند که وال مش از نظر ساختار و مصالح نیز با وال پست سنتی تفاوت دارد.
مصالح مورد استفاده در ساختار وال مش
در اجرای سیستم وال مش از مصالح زیر بهره گرفته میشود:
- مش یا توری: مش یا توری که از جنس فایبرگلاس انتخاب میشود، دارای دو نوع مختلف است. نوع اول که معمولی است، در شرایط معمولی نیز کاربرد دارد. نوع دوم اما از آن‌جا که در برابر مواد قلیایی مقاومت مناسبی دارد، در محیط‌های قلیایی هم به کار می‌رود. گرماژ این دو نوع مش فرق داشته و برای مقایسه و انتخاب بهتر از میانشان باید به دیتیل‌های اجرایی رجوع کرد.
- نبشی و ناودانی: این پروفیل‌ها که هر دو قابلیت استفاده دارند، برای مهار لبه‌های دیوار به کار می‌آیند. نبشی‌ها و ناودانی‌ها در اندازه‌های گوناگون قابل تهیه و استفاده هستند.
- پلاستر: پلاسترها انواع مختلفی را در بر می‌گیرند؛ اما پلاستری که برای اجرای وال مش استاندارد است، تنها دو نوع دارد؛ یعنی گچی و سیمانی. این دو پلاستر به شکل ملات به کار رفته و برای وال مش مثل پوشش عمل میکنند. انتخاب پلاستر مناسب از بین دو گزینه بالا بستگی به شرایط پروژه مورد نظر دارد.
- چسب: چسب مورد نیاز که برای تثبیت پروفیل‌ها در جای خود روی سطح دیوار به کار می‌رود، چسب پایه اپوکسی نام دارد.
چرا وال مش؟
از دلایلی که وال مش را به گزینه بهتری در مقایسه با وال پست سنتی تبدیل می‌کند، می‌توان به موارد زیر پرداخت:
- در میان عناصر مورد استفاده در وال مش از وادارها خبری نیست. وادارها که دو نوع افقی و عمودی را شامل میشوند، از مهم‌ترین موارد در زمینه اجرای وال پست فلزی به شمار می‌روند و اساسی بودن نقش آنها غیر قابل انکار است. حال این که اجرای وال پست فلزی با توجه به سختی نصب وادارها، بسیار چالش‌برانگیز بوده و نیازمند مهارت بالاست. به عنوان نمونه، در این سیستم باید از جوشکاری، ایجاد لایه ضد زنگ، نصب پلیت بتن و نیز ایجاد سوراخ استفاده نمود. وال مش که برخلاف وال پست فلزی، وادار ندارد، ابدا محدودیتی در رابطه با طول دیوارها پیش رو قرار نداده و بدون چالش‌های مذکور قابل اجراست.
- وال مش بدون میلگرد بستر نصب میشود. میلگرد بستر که عنصری فلزی و دارای قطعات مفتولی است، برای تقویت بستر دیوار در ساختار آن منظور میشود. مفتول‌های به کار رفته در میلگرد بستر، دو جهت دارند؛ یعنی طولی و عرضی. این مفتول‌ها همچنین با دو روش به هم وصل میشوند، یعنی خرپایی و نردبانی. با قرار گرفتن میلگرد بستر در لایه‌های میانی دیوار، خطر ریزش و خراب شدن دیوار کاهش پیدا می‌کند. کارگذاری میلگرد بستر به دلیل زمان‌بر بودن، یک نوع نقص به شمار می‌رود و وال مش از این نقص مبراست. در واقع، شبکه الیاف را می‌توان بدون حضور میلگرد بستر به طور کاملا اصولی و مورد تایید اجرا کرد.
- هزینه اجرای وال مش نسبت به وال پست فلزی کم‌تر است. به عنوان یک روش قانونی برای کاهش هزینه پروژه در عین حفظ کیفیت آن، وال مش می‌تواند جایگزین مناسبی برای وال پست باشد. این روش کاملا مورد تایید سازمان نظام مهندسی است و به خاطر هزینه کمتری که روی دست می‌گذارد، محبوبیت بیش‌تری نزد پیمانکاران دارد. یکی از علل کم‌هزینه بودن اجرای وال مش این است که در ساختار آن فولاد به کار نمی‌رود. فولاد، عامل گران تمام شدن وال پست فلزی است. علت بعدی، حذف عناصر مثل میلگرد بستر و وادارهاست. در سیستم شبکه الیاف به میلگرد بستر یا بست نیازی نبوده و استفاده از وادار نیز ضرورتی ندارد. حذف این موارد، کاهش هزینه را در پی دارد. از سوی دیگر، علت مهم دیگری مثل کم‌تر بودن دستمزد کارگران ساده نسبت به کارگران متخصص نیز را باید در نظر گرفت. به این موارد، کاهش هزینه‌های مرتبط با کارگاه را نیز اضافه کنید که با زودتر برچیده شدن آن حاصل میشود.
- سیستم وال مش را می‌توان طی مدت زمان کوتاهی آماده به کار کرد. زمان، فاکتور مهمی است که در پروژه‌های ساختمانی نقش تاثیرگذار دارد. با کمک وال مش، در عین این که کیفیت مهارسازی لرزه‌ای حفظ شده و هزینه کار نیز کم‌تر میشود، می‌توان پروژه را طی مدت کوتاه‌تری به پایان رساند. اجرای این سیستم نیازمند ایجاد یک سطح یکنواخت روی دیوار است که مش روی آن قرار می‌گیرد. با کار گذاشتن مش و اجرای لایه اول پلاستر، نبشی‌ها در جای تعیین شده قرار گرفته و در نهایت نیز لایه دوم پلاستر اضافه میشود. هیچ یک از فرایندهای مذکور به جوشکاری احتیاج ندارد. همچنین به نصب وادار یا میلگرد بستر هم نیازی نیست. بنابراین، روی هم رفته می‌توان گفت عملیات اجرای وال مش زمان‌بر نخواهد بود.
- وال مش برای اجرای به اکیپ متخصص و ماهر نیاز ندارد. شبکه الیاف یا وال مش، سیستمی است که نسبتا ساده اجرا میشود و دردسرهای نوع سنتی وال پست را ندارد. در وال پست‌های فلزی یا سنتی، اتصالات اهمیت زیادی داشته و همین اتصالات هم فرایند اجرا را دچار پیچیدگی میکنند. اتصالات مورد استفاده در وال پست فلزی، پیچی یا جوشی هستند و دقت به کار رفته در اجرای آنها باید زیاد باشد تا از بروز خسارت جلوگیری به عمل آید. اتصالات پیچیده، نیازمند اکیپ اجرایی متخصص هستند؛ یعنی اکیپی که از پس اجرای آنها بر بیایند. در سیستم وال مش اما اتصالات این‌گونه نیستند و با کمک یک اکیپ از کارگران ساده نیز می‌توان به اجرای آن پرداخت.
وال مش مورد تایید پیوست شش آییننامه 2800
قوانین و ضوابط مربوط به استحکام و مقاومت ساختمان‌ها در حین وقوع زمین‌لرزه، جزو مهم‌ترین موارد ذکر شده در آیین‌‌نامه‌ها هستند و خود، طرح‌ها و تبصره‌های زیادی را در بر می‌گیرند. پیش‌تر به لزوم رعایت این قوانین و اهمیت توجه به ضوابط تعیین شده در رابطه با مهار لرزه‌ای ساختمان‌ها پرداخته شد. حال این که در آییننامه 2800، هر چند وال پست مورد تایید قرار دارد، اما به‌کارگیری وال مش یا شبکه الیاف، به دلیل برتری نسبت به نوع قبلی توصیه شده است. در واقع، سازمان نظام مهندسی، سیستم وال مش را به عنوان گزینه‌ای بدون پیچیدگی نسبت به وال پست فلزی ارجح می‌داند. ضوابط و نکات تعیین شده برای اجرای وال مش در این آییننامه به شرح زیرند:
در سیستم وال مش، خمش دیوار در یک جهت صورت می‌گیرد و آن هم در امتداد عمود است. همین امر سبب میشود استفاده از وادار در این سیستم ضرورتی نداشته باشد. نکته مهم این است که در چنین شرایطی، لبه دیوار و نیز مجاورت بازشوها نیاز به نوار شبکه الیاف خواهند داست. نوار مذکور، الیاف کربن یا شیشه دارد. روش کار به این صورت است که ابتدا نوار روی دیوار قرار گرفته و بعد نوبت به نازک‌کاری می‌رسد. این نازک‌کاری ابتدا با پاشش لایه اول پلاستر صورت می‌پذیرد و بعد از آن، باید نبشی‌ها را نصب نمود. با به اتمام رسیدن فرایند نصب نبشی‌ها می‌توان لایه دوم پلاستر را به عنوان تکمیل‌‌کننده نازک‌کاری افزود.
اگر کف‌سازی به ضخامت حداقل 50 میلی‌متر موجود باشد، به نحوی که بخش پایینی دیوار را در بر بگیرد، دیگر لزومی جهت استفاده از نبشی پایینی نیست.
در صورت استفاده از ملات سیمانی برای پوشش دادن مش، الیاف شیشه مقاوم به قلیا ARGlass مناسب هستند که باید مقاومت تسلیم بالاتر از 1000 MPa داشته باشند. در صورت اجرای پوشش مش با کمک ملات گچی، الیاف شیشه EGlass باید مورد استفاده قرار گیرند و مقاومت تسلیمشان نیز مشابه مورد قبلی است.
میزان الیاف مورد نیاز، اگر به شکل نواری باشند، حداقل 100 گرم به ازای هر متر مربع و در صورت سراسری بودن، حداقل 50 گرم به ازای هر متر مربع و در هر دو سمت خواهد بود.
می‌توان به جای الیاف شیشه از شبکه الیاف با مقاومت تسلیم بالاتر از 3000 MPa هم بهره گرفت.
اجرای سیستم وال مش با برطرف نمودن نیاز به نصب وادار هزینه کمتری در پی دارد.
وال مش، امکان اجرا در ساختمان‌های موجود (بدون وال پست) را دارد.
نتیجه‌گیری
زلزله‌های اخیر، هر چند وقایعی تلخ و فراموش‌نشدنی بودند، اما با وقوع خود سبب شدند برخی غفلت‌های صورت گرفته در زمینه ساخت و ساز مورد توجه قرار گرفته و اقدامات جدیدی در این راستا صورت گیرد. یکی از این اقدامات، تالیف مجموعه‌ای از ضوابط تحت عنوان آییننامه 2800 بود که از تجربیات جامعه مهندسین وام گرفته و انتشارش با هدف ارتقای وضعیت ساختمان‌سازی در کشور صورت گرفت. تعیین این ضوابط، البته به خودی خود تاثیرگذار نبوده، نیست و نخواهد بود؛ بلکه رعایت و در نظر گرفتن آنها در حیطه ساخت است که موثر واقع میشود. امید است این مطلب به آشنایی شما با پیوست ششم آییننامه 2800 و نیز سیستم وال مش که مورد تایید همین پیوست است، کمک نموده باشد.